Soweto-tour en de anti-apartheidsstrijd

Vandaag (2e kerstdag) heeft Phakiso ons meegenomen op een Soweto-tour. Uiteraard vertelde hij heel veel gedurende de rit van 3 uur. Zowel in Kaapstad als in Johannesburg is veel gestreden voor het afschaffen van de apartheid, maar waarschijnlijk is de strijd in Johannesburg (en dan met name Soweto) het meest bepalend geweest in het wereldbeeld.

In de 4 weken dat ik hier nu ben, heb ik eigenlijk nog nooit meegemaakt dat een gekleurd iemand mij erop aankeek dat ik tot de vroegere onderdrukkers behoor. Ik krijg uit het lezen van allerlei artikelen, museum-stukken etc. ook niet het idee dat het m.n. de Nederlanders waren die de apartheid zo sterk hebben doorgevoerd. Dat er veel Zuid-Afrikaans (oud-Nederlands) wordt gesproken komt meer omdat de Nederlandse boeren, aan wal gezet vanaf mid 17e eeuw, echt hier kwamen om boerenbedrijven op te zetten. De boeren zullen ongetwijfeld veel zwarte mensen in dienst hebben gehad en hebben zo het Nederlands verspreid. Of het allemaal even ‘sociaal’ was, weet ik niet. Ik weet wel dat de Nederlanders ook veel kerken en scholen hebben gesticht. Ik wil er gewoon veel meer over lezen als ik weer in Apeldoorn ben.

De Engelsen hebben de Nederlanders verdreven en dat leidde tot de Grote Trek (1835) van de Nederlanders naar het oosten van Zuid-Afrika (Oranje VrijStaat en Transvaal). Ongeveer waar wij nu zitten. Die gebieden kregen ‘beperkt eigen bestuur’ van de Britten. Echter … rond 1860 werd er diamant gevonden in die gebieden en de Britten wilden het land weer terug. Dat leidde tot de eerste Engels-Nederlandse oorlog (1880). Inmiddels controleerde Shaka Zulu (zie vorig reisverslag) al het grootste deel van Zuid-Afrika. Die had zich er mee kunnen bemoeien, maar de Zulu’s kenden de waarde van diamant niet. Maar helaas voor Shaka … ook in de provincie Natal (grenzend aan Transvaal) werd diamant gevonden. Dus de Britten voerden ook met de Zulu’s oorlog (1879).

Op 2 fronten oorlog werd ook de Britten teveel, dus na verloop van wat tijd werd de eerste Engels-Nederlandse oorlog beëindigd en kreeg Transvaal weer zijn beperkt Nederlands bestuur. Totdat in 1885 goud gevonden werd in Johannesburg.

In 1899 trokken de Britten toch de Transvaal en Oranje VrijStaat weer binnen om het goud wat in Johannesburg gevonden werd te veroveren en dat leidde tot de 2e Engels-Nederlandse oorlog. In 1902 werd de zelf-bestuur door de Nederlandse boeren in Transvaal en Oranje VrijStaat beëindigd en kwamen ook die provincies onder bestuur van het Verenigd Koninkrijk van Engeland.

Die goudvondst in 1885 veroorzaakte de Goldrush in Zuid-Afrika waardoor vanuit heel Zuid-Afrika zwarte mensen naar Johannesburg trokken. Ze kwamen ook uit Lesotho (Zutu’s … zie vorig reisverslag), Swaziland, Mozambique, Botswana etc. Gewoon alle landen rondom Zuid-Afrika. Johannesburg werd dus overspoeld door een zwarte multi-culturele bevolking. De Britten vonden dat ‘niet leuk’ en sloten de stad af voor zwarte mensen. Er werden vele duizenden huizen (matchboxes) gebouwd voor de zwarte (goud)mijnwerkers en de wijk in Johannesburg die op die manier verrees kreeg de naam Soweto (South West Township). De eerste wijkdelen heetten: Klipspruit, Kliptown en Orlando. Er werden 2 éénrichtingswegen aangelegd tussen Johannesburg en Soweto. De ene weg náár Soweto, de andere weg náár Johannesburg. Iedereen mocht zonder problemen naar Soweto, maar langs de andere weg werd vlak voor de entree naar Johannesburg een Britse kazerne geplaatst. Dit werd een steeds sterkere uiting van Blank versus Niet-Blank. De Nederlandse boeren speelden inmiddels geen bestuurlijke rol meer.

In 1910 tot 1920 ontstonden er 2 belangrijke politieke partijen: het Afican National Congres (ANC, gedomineerd door zwarten en gematigde blanken) en de National Party (gedomineerd door blanken).
Door de Apartheid, die het sterkst naar buiten trad in Johannesburg versus Soweto, ontstonden steeds meer rellen en demonstraties. Dat leidde uiteindelijk tot een bloedbad in Sharpeville (1960) waarbij 70 zwarte mensen door de Britten werden doodgeschoten. Het escaleerde steeds meer en de wereldopinie keerde zich tegen de Britten waardoor Zuid-Afrika niet mocht deelnemen aan de Olympische Spelen in 1960 en zelfs verbannen werd uit het Engelse Common Wealth in 1961. De blanke regering in Zuid-Afrika stond toen dus op zichzelf.

In de begintijd van Soweto (begin 20e eeuw) werden o.a. Mandela, Suzulu en O.R. Tambo in Orlando geboren. Zij vormden tijdens hun studententijd een Jeugdverbond binnen het ANC wat veel harder wilde protesteren tegen de apartheids-politiek van de Nationale Partij. Daaruit ontstond en gewapende tak van de ANC. De drie studenten zijn uiteindelijk alle drie op Robbeneiland (dé gevangenis van Zuid-Afrika) terecht gekomen of werden verbannen naar het buitenland.

Het bloedbad in Sharpeville (1960) veroorzaakte dus een kentering in de wereldopinie (en bij de Britse bevolking). De Nationale Partij was echter stronteigenwijs en ging nog harder door in de Apartheidslijn.

In 1966 werd de ‘architect van de apartheid’ (Verwoerd) door de militaire tak van de ANC vermoord. Dat leidde tot de verbanning van 3 miljoen zwarte mensen naar zogenaamde Homelands en Townships.

In 1975 werd door de Nationale Partij een campagne opgezet om de zwarte bevolking te demotiveren om te studeren (op alle schoolniveau’s). Eén van de wetten die uitgevaardigd werden bepaalde dat er op zwarte scholen in het Zuid-Afrikaans les gegeven moest worden. Dat is echter onmogelijk omdat zwarte docenten én studenten maar mondjesmaat Zuid-Afrikaans spreken. Dus de schoolresultaten werden minimaal. Vanuit een middelbare school in Soweto werd een grote vreedzame staking georganiseerd en toen volgde het tweede bloedbad op 16 juni 1976 in Soweto. Tijdens die demonstratie werden 55 mensen doodgeschoten, o.a. Hector Pieterson. Hector was op zich niet heel speciaal, maar de foto die gemaakt is terwijl zijn lichaam door een zwarte man wordt weggedragen werd dat wel. Die ging razendsnel de wereld over en dat veranderde de wereldopinie voorgoed. Bovendien werd die foto óók in Zuid-Afrika door iedereen gezien en het gros van de gekleurde bevolking sloot zich aan bij de anti-apartheidsstrijd. In dat jaar werden 600 mensen doodgeschoten bij rellen.

Vanaf 1984 werden in de Homelands en Townships steeds grimmiger gevechten gevoerd. De Nationale Partij stond al jaren in z’n eentje, er was geen enkele support meer van andere landen en de economie holde achteruit omdat er geen export naar het buitenland meer was. In 1989 werd Pik Botha (president ZA) gedwongen tot aftreden en nam Willem de Klerk het presidentschap over. Hij ontmoette Mandela op Robbeneiland en begon de onderhandelingen over de vorming van een Democratisch Zuid-Afrika. In 1990 werd Mandela vrijgelaten en in 1994 vonden de eerste democratische verkiezingen plaats. In 1994 werd Mandela gekozen tot president en hij hield zijn inauguratierede in Pretoria (100 km noord van Johannesburg).

De foto’s die ik bijgesloten heb, hebben allemaal betrekking op dit reisverslag over de anti-apartheidsstrijd. Ongetwijfeld staan er in dit verslag onjuistheden. Ongetwijfeld zijn er allerlei nuances op aan te brengen. Dit is echter het verhaal zoals ik van Phakiso en nogal wat andere mensen en tijdens mijn bezoek aan het Hector Pieterson museum begrepen heb. Ik wil me er gewoon veel meer in verdiepen.

Bedankt voor ’t lezen en graag tot morgen. Dan gaan we o.a. een auto vol boodschappen naar SKY brengen,
Groetjes, Geert